بدلیل کمرنگ بودن مبحث تخصصی روشنایی و نورپردازی در کنار دیگر مهارتهای رشته معماری، عمران، برق و طراحی شهری،کمتر شاهد رعایت استانداردهای روشنایی و اصول نورپردازی در فضاهای مختلف هستیم و متاسفانه علیرغم اهمیت اثربخشی نورپردازی علمی بر سلامت جسم و روان ، افزایش راندمان افراد و همچنین چشم نوازی هر چه بیشتر و موثرتر بر مولفه های معماری فضاهای داخلی و بیرونی ، به این مهم کمتر توجه می شود و در اکثر موارد شاهد بکارگیری روشهای یکنواخت نورپردازی برای همه فضاها می باشیم.
باید در نظر بگیریم که رشته روشنایی و نورپردازی حرفه ای است ، (علمی و هنری ) ،توامان بایکدیگر و نگاهی یکسویه و نگرشی غیر تخصصی به آن سبب میگردد که تفاوت چشم گیری بین استانداردها و تاثیرات روشنایی طراحی و اجرا شده در ایران با جامعه پیشرفته جهانی وجود داشته باشد.
باید بپذیریم که نور ماهیتی تفکیک ناپذیر از معماری داخلی و بیرونی میباشد لذا نور ، البته مدیریت صحیح نور همگام با طراحی معماری میتواند از بهترین و اقتصادی ترین روشها برای افزایش شادابی و سرزندگی در محیط، آرامش، کارایی و حالات عاطفی افراد باشد، همچنین نور مناسب است که میتواند بر ویژگیهای خاص معماری، تاثیرات قابل ملاحظه ای بگذارد.
لذا برای دستیابی به نتایج تاثیرگذار ، بایستی همچون تخصصهای دیگر، طراحی روشنایی مبتنی بر استانداردها و اصول نورپردازی را از الزامات روند کاری یک پروژه در نظر گرفت. چرا که همه ما عمل دیدن را بواسطه نور، بعنوان یک ماهیت طبیعی پذیرفته ایم و میدانیم بدون نور نمیتوان درک درستی از فضا ، حجم و رنگ داشته باشیم و بارها و بارها تاثیرات آن را بر سطح هوشیاری ، راندمان کاری و حالات عاطفیمان به صورت خوب و بد تجربه کرده ایم . که این تجارب به نمود رنگ نور، رعایت یا عدم رعایت استانداردهای روشنایی و توجه یا عدم توجه به اصول نورپردازی مربوط میگردد.
بنابراین میتوان با نگرشی تخصصی به این حرفه و طراحی مناسب و متناسب با اصول معماری نور، از تاثیراتی به مراتب مطلوبتر، کارآمدتر و جذابتر بهره مند گردید .
عوامل بسیار مهم در شناخت نور:
لومن: واحد اندازگیری شار نوری است لومن مقدار نوری است که از یک چشمهٔ نقطه‌ای به شدت یک کاندلا (شمع) داخل مخروطی به زاویهٔ رأس یک استرادیان پخش می‌شود.
منحنی فضایی پخش نور: به نقشه فضایی پخش نور اطلاق می گردد. نور هر منبع نوری با استفاده از رفلکتور و یا لنز سر راهش به طرز متفاوتی در فضا پخش می گردد.
CRI(Color Rendering Index): معیار تشخیص کیفی نور می باشد. به میزان طیف های نوری شامل در این منبع نوری اطلاق می گردد. به عنوان مثال اگر منبع نوری cri پایین تری دارد، اجسام زیر آن رنگ واقعی خود را نمایش نمی دهند. آیا تاکنون مشاهده نموده اید که ماشین سبز رنگ زیر نور زرد خیابان آبی به نظر می رسد؟ این نتیجه پایین بودن کیفیت نور سدیم می باشد.
**هدف از این مقاله بررسی تخصصی نور نمی باشد. در این بخش تنها به سه خصوصیت اصلی نور که در نورپردازی بیشتر حائز اهمیت می باشند، اشاره شده است.
تکنولوژی های منابع نوری:
التهابی: همان چراغ های دارای فیلامان می باشند که با تبدیل انرژی حرارتی به نور عمل می کنند. راندمان نوری در این تکنولوژی به صورت متداول در حد 15 لومن به ازای هر وات مصرفی می باشد.
بخار جیوه: همان تکنولوژی استفاده شده در مهتابی ها و لامپ های کم مصرف cfl می باشد.
HID: شامل لامپ های بخار سدیم، متال هالید می باشد. بخار سدیم بیشتر در کاربری های روشنایی های محوطه، خیابانی و گلخانه مورد استفاده قرار می گیرند. متال هالید علاوه بر محوطه در کاربری های تجاری و نورپردازی های محوطه، پل ها مورد استفاده قرار می گیرند.
ال ای دی: با ورود طیف نور سفید از سال 1995 در زمره نورهای ساطع شده از ال ای دی ها، روز به روز جایگاه خود را بیشتر در صنعت روشنایی باز نموده اند. در حال حاضر ال ای دی با بازده نوری 150 لومن بر وات اقتصادی شده است.
معماری و نورپردازی نما
می توان به جرات گفت که مهندسین معمار در حین طراحی نما، تنها به حجم، جنس مواد و طرح نما در روز توجه می نمایند. عدم توجه کافی به نورپردازی نما باعث شده است در شب با احجام مخوف و تاریکی در شهر مواجه می شویم.
رویکرد به نورپردازی نما باید علاوه بر سلیقه هنری مبتنی بر دانش مهندسی برق نیز باشد. نورپردازی که از برق و خصوصیات نور آگاهی ندارد نمی تواند با ابزار نور به طراحی مشغول گردد. به عبارت دیگر نورپردازی نما تلفیقی از هنر معماری و دانش مهندسی می باشد.
مهمترین نکته ای که می توان به فعالین نما توصیه نمود، طراحی و تصویب نورپردازی نما پیش از اجرای نما می باشد. نیازمندی های برق کشی، نیازمندی های فاصله گزاری ها و جایابی های چراغ ها در نما، در نحوه اجرای نما تاثیراتی شگرف دارد.
هنر طراحی نور نما، نمایش نور و مخفی نمودن منابع نوری می باشد. این امر بدون لحاظ کردن طراحی نور در حین اجرای نما میسر نخواهد شد.
نورپردازی نما و مفاهیم
هنگامی که نورپردازان ایتالیایی از برج آزادی تهران در روز و شب بازدید نمودند، از مجموعه شهرداری گله مند شدند. آنها با بیان اینکه هیچ کجای دنیا بنا های ملی خود را با رنگ های RGB بی روح نمی کنند از اینکه در نورپردازی شهری از هیچ مفهومی تبعیت نمی کنیم گلایه کردند. چرا یک بنایی که نماد شهری است شب یک جلوه دیگری دارد؟
در نورپردازی نما نیز استفاده از رنگ ها، سایه ها و روشنایی ها باید از یک مفهوم و هدفی تبعیت نماید. المان هایی که در نما قرار می گیرند هریک حرفی و سخنی در مورد این ساختمان و بنا می زنند. رنگ های گرم محیط را صمیمانه تر و رنگ های سرد فضا را جدی و منظم نشان می دهند. فروشگاه اپل همه جا خودش را با نور سفید شدید متمایز می کند. کاخ سفید برای نمایش قدرت و دسیپلین بیشتر نور سفید را بکار برده است. برعکس یک رستوران خوب برای نمایش فضای کرم و صمیمی در نمای خود المان ها را آفتابی نشان می دهد.
هدف از طرح این مثال ها، نشان دادن اهمیت مفاهیم و نوع نورپردازی در یک ساختمان می باشد. اگر ساختمانی را در دست اجرا دارید، پیش از نورپردازی از خود بپرسید این ساختمان یا بنا قرار است چه چیزی را در ذهن بیننده تداعی نماید. جواب این سوال، ما را از تکرار مسیر های نورپردازی غلط تا حدود زیادی نجات می دهد.
نتیجه گیری
هدف از بحث مختصر فوق تنها نمایش اهمیت مبحث نورپردازی در طراحی و اجرای نما می باشد. مباحث کلی و بدون عمق زیاد بیان شدند تا ذهن خواننده از صورت مسئله کلان فاصله نگیرد. در بحث های آتی موضوعات جزئی با دقت بیشتر مورد بحث قرار خواهد گرفت.
حسین شریعتی- آیدیین جوادی
